Głębia ostrości i inne wiersze

Tom wierszy Głębia ostrości i inne wiersze jest pierwszą w Polsce szerszą publikacją prezentującą twórczość poetycką Iryny Ciłyk – ukraińskiej poetki, reżyserki i aktywistki społecznej pokolenia pomarańczowej rewolucji, którego debiuty literackie eksplodowały u progu XXI wieku wraz z falą manifestacji i protestów społecznych na Ukrainie w 2004 roku. Na tom wierszy w przekładzie Bohdana Zadury złożyły się utwory opublikowane w zbiorze Глибина різкості (Wydawnictwo Meridian Czernowitz, Czerniowce 2016) oraz wiersze najnowsze, które dotąd nie ukazały się w książkowym wydaniu. Część z nich weszła do antologii 100 wierszy wolnych z Ukrainy w przekładzie Bohdana Zadury wydanej nakładem Biura Literackiego (Kołobrzeg, 2022) oraz w zbiorze Czerwona strefa w przekładzie Anety Kamińskiej i Bohdana Zadury (Instytut Kultury Miejskiej, Gdańsk 2022). Wybór wierszy w niniejszym tomie jest autorskim zamysłem tłumacza i podejmuje próbę uchwycenia chronologii czasu i narastającego dramatu zdarzeń, począwszy od wkroczenia armii rosyjskiej i aneksji Krymu w 2014 roku, przez pełnoskalową wojnę od 2022 roku, rakiety spadające na szkoły, szpitale i domy, falę uchodźców po zrównane z ziemią ruiny miast wschodniej Ukrainy. To poezja bliższa
pytaniu Herberta z wiersza Dlaczego klasycy? o „to, co po nas zostanie” niż tyrtejskiemu rzucaniu „kamieni na szaniec”. Kultura wartości zostaje przeciwstawiona bezwzględności życia. I jeśli w pierwszej chwili w tej konfrontacji kultura zdaje się ponosić klęskę, bezradna
ze swoją upartą wiarą w prymat dobra, piękna i prawdy, to przerzuca most ku ocaleniu w sobie człowieczeństwa.

IRYNA CIŁYK

Urodziła się w 1982 w Kijowie. Pisarka, reżyserka filmowa. Absolwentka Kijowskiego Narodowego Uniwersytetu Teatru, Filmu i Telewizji im. Iwana Karpenki-Karego. Wydała m.in. tom wierszy Глибина різкості (2016, pol. Głębia ostrości), tomy opowiadań Родимки (2012, pol. Pieprzyki) i Червоні на чорному сліди (2015, pol. Ślady czerwone na czarnym). Pisze też książki dla dzieci. Brała udział w wielu międzynarodowych festiwalach i wydarzeniach literackich. Jej utwory tłumaczono na angielski, niemiecki, polski, litewski, czeski, szwedzki, kataloński i inne języki, a także publikowano w zagranicznych czasopismach i almanachach. Była uczestniczką pomarańczowej rewolucji, kijowskiego Euromajdanu. W czasie wojny rosyjsko-ukraińskiej na wschodzie Ukrainy brała czynny udział w różnych festiwalach i spotkaniach literackich we frontowych miastach Donbasu. Zrealizowała dwa filmy dokumentalne do antologii filmowej Niewidzialny batalion o ukraińskich kobietach w czasie wojny (2017) i pełnometrażowy film dokumentalny Ziemia jest niebieska jak pomarańcza nagrodzony za reżyserię na festiwalu filmów niezależnych Sundance Film Festival w USA w 2020 roku. Twórczyni filmu Kamień. Papier. Granat na podstawie powieści Artema Czecha Kim jesteś?. Jest żoną pisarza Artema Czecha.

***
„Zmęczyło mnie poczucie winy – mówisz.
– U was wojna, ja mieszkam w Szwajcarii.
Rozumiesz, prawda?”

Bożonarodzeniowy kiermasz gdzieś w centrum Europy.
Obieramy pieczone kasztany, dmuchamy na palce.
Łagodny czas Adwentu.
Ktoś cieniutko śpiewa „Alleluja”,
ktoś dzieli jemiołę na gałązki,
niektórzy jedzą kiełbaski.

„Ale naprawdę!”
– rumienisz się aż po cebulki włosów,
tak jakby wieczorne słońce zalało rdzawym ciepłem
mroczny las.

Moja miła rówieśnica, ledwie znajoma.
Taka sama, całkiem inna.
Przez kilka dni festiwalu poetyckiego
tkamy wspólnie wysokie materie, rozplątujemy kłębki słów,
w labiryncie naszych pytań szukamy wyjścia,
którego nie ma.

„Wiesz, my tu jesteśmy wszystkiemu winni, wszystkiemu,
– mówisz dalej
już rzeczywiście zmęczona.
– Wchodząc do domu, nie zapomnij zdjąć czapki,
umyć rąk, przeprosić za kolonialną przeszłość
albo cudzą wojnę… Wybacz”.

Ty mówisz – wybacz, i ja mówię – wybacz.

Słoń w składzie porcelany,
prostak na brueglowskim święcie,
mnie też zmęczyło poczucie winy.

Ale słońce świeci i wchodzimy między ludzi
i grzane wino niebezpiecznie podskakuje w naszych kieliszkach,
wychlapuje się czerwone i lepkie.

Nie wiemy,
że za kilka dni
nowe bombardowania w Aleppo, ataki terrorystyczne w Stambule
i w Berlinie, na bożonarodzeniowym kiermaszu,
pochłoną dziesiątki ofiar.

Powiesz – o mój boże, i ja powiem – o mój boże,
czytając wiadomości z monitora.

Linia frontu jest zawsze bliżej, niż się zdaje.
Ale my nie jesteśmy temu winne.
Chyba rozumiesz?

2017

BOHDAN ZADURA
Urodził się w 1945 roku w Puławach. Poeta, prozaik, krytyk literacki, tłumacz liryki anglojęzycznej, węgierskiej, ukraińskiej i białoruskiej. Autor ponad dwudziestu tomów poetyckich, od debiutanckiego W krajobrazie z amfor (1968) po najnowsze Już otwarte (2016), Po szkodzie (2018), Płyn Lugola (2020), Sekcja zabójstw (2020), Puste trybuny (2021). Opublikował też kilka powieści, zbiorów opowiadań i książek krytycznoliterackich. Przez 25 lat współredagował kwartalnik „Akcent”. W latach 2004-2020 redaktor naczelny miesięcznika „Twórczość”. Współzałożyciel (1994) i wiceprezes Wschodniej Fundacji Kultury „Akcent”. Z języka ukraińskiego przetłumaczył m.in. książki Dmytra Pawłyczki, Jurija Andruchowycza, Serhija Żadana, Andrija Bondara, Wasyla Machny, Ostapa Sływynskiego, Natałki Biłocerkiweć, Andrija Lubki, Hałyny Kruk, Dzwinki Matijasz, Wołodymyra Jaworskiego, Jurija Wynnyczuka, Natalki Śniadanko i ogłosił antologie liryki ukraińskiej Wiersze zawsze są wolne (2004, 2009) oraz 100 wolnych wierszy z Ukrainy (2022). Publikował także liczne przekłady z języków angielskiego, węgierskiego i białoruskiego. Laureat m.in. węgierskiej Nagrody im. Gábora Bethlena (2013), Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Hryhorija Skoworody (2014), Nagrody im. C.K. Norwida (2015), Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej „Silesius” za całokształt twórczości (2018), Nagrody Translatorskiej Drahomán Prize (2022). Międzynarodowej Nagrody Literackiej „Don Kichot” (2022). Otrzymał także wiele odznaczeń, np.: Krzyż Rycerski Orderu Republiki Węgierskiej (2001), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2005); Złoty Medal „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis” (2015).