Kroniki wojenne

„Kroniki wojenne” Aurelii Wyleżyńskiej nie są zwyczajnym dziennikiem z czasów II wojny światowej. Ujęte w formę reportażu, sporządzane na gorąco zapiski, tu i teraz chwytające ulotność wrażeń, doświadczenia grozy i śmierci, są ponadczasowym świadectwem terroru i zarazem portretem psychologicznym polskiego społeczeństwa pod niemiecką okupacją. Ostatnią wolą autorki, zmarłej tragicznie w trzecim dniu Powstania Warszawskiego, było wydanie jej Kronik, lecz zapomniany dziennik po jej śmierci spoczywał rozproszony w archiwach i bibliotekach. Dopiero dziś, siedemdziesiąt siedem lat później, jeden z najważniejszych polskich tekstów wojennych zostaje przywrócony polskiemu czytelnikowi.

„Postanowiłam być kronikarką niszczonego przez barbarzyńskie hordy miasta i muszę zbierać dokumenty, gdzie się da” – pisała autorka. Jej Kroniki to tekst bez wątpienia wyjątkowy, nie tylko na tle swojej epoki, ale także w dziejach literatury polskiej i światowej. Forma i treść tego dzieła stawiają go w szeregu najlepszych, najbardziej poruszających tekstów wojennych jakie kiedykolwiek powstały. Konsekwentnie unika oceny, a jedynie pokazuje kontekst, niekiedy splot wielu okoliczności, które doprowadzają człowieka do stanu okrucieństwa, apatii, bezradności czy nadzwyczajnego bohaterstwa.

Gdyby w literaturze polskiej szukać dzieła, które miałoby pretendować do miana „polskiego sumienia” czasów II wojny światowej to bez wątpienia to co stworzyła Aurelia Wyleżyńska uznać można za najważniejszego kandydata do tego miana.