Sposoby widzenia Kolekcja Muzeum Sztuki w Łodzi

Publikacja  jest również opowieścią o kolekcji i historii Muzeum Sztuki w Łodzi, jednego z najważniejszych ośrodków awangardy i eksperymentu artystycznego w Europie od lat 30. XX wieku. 

Wystawa składa się z trzynastu rozdziałów tematycznych, w których dzieła awangardy spotykają się ze sztuką współczesną. 

Tytuły rozdziałów zaczerpnięte zostały z prac znajdujących się w kolekcji. Każdy z nich skupia się wokół innego wątku, traktując sztukę jako punkt wyjścia do refleksji nad percepcją, doświadczaniem świata i porządkowaniem doświadczeń. Dotykają one zarówno relacji między widzeniem a procesami poznawczymi – pamięcią, przestrzenią czy wiedzą, jak i społecznych aspektów patrzenia, zależnych od kultury, tradycji czy ekonomii. Poprzez sztukę wystawa stawia pytania: czym jest bycie widzianym, a co oznacza pozostawać niewidocznym? 

Artyści i artystki udostępniają nam swój punkt widzenia – pomagają zrozumieć wielość sposobów tworzenia i odczytywania obrazów. Podkreślają relacyjny charakter spojrzenia i związaną z nim władzę – kto patrzy, na kogo i z jakiej pozycji. Wystawa pokazuje że nasze  postrzeganie rzeczywistości zależy od wielu czynników – wiedzy, pozycji, a także dostępnej technologii. Sposoby widzenia ukazują różnorodność języków wizualnych od realizmu po abstrakcję, a jednocześnie podkreślają płynność granic między nimi.

Niniejsza publikacja odzwierciedla strukturę ekspozycji, przywołując prace kluczowe dla każdego z rozdziałów. Uzupełniają ją trzy eseje. Pierwszy z nich daje wgląd w proces powstawania wystawy z perspektywy zespołu kuratorskiego. Rekonstruuje metody i dyskusje toczone przy jej powstawaniu, osadzając je w historii i specyfice Muzeum Sztuki. Teksty Mieke Bal oraz Łukasza Zaremby wskazują alternatywne sposoby lektury wystawy, którą poszerzają o dodatkowe konteksty związane zarówno z muzealną kolekcją, jak i z szerszym ujęciem kultury wizualnej. 

Wystawa Sposoby widzenia prezentuje prace artystek i artystów, których łączy podobna ciekawość wobec możliwości nowych technologii, ale też krytyczne spojrzenie na ich relację z widzem. Korzystają oni z różnych środków artystycznych – od najwcześniejszych filmów awangardowych testujących możliwości medium, przez sztukę wideo lat 60. i 70., która analizuje między innymi mechanizmy manipulacji stosowane przez środki masowego przekazu, po sztukę feministyczną, rozwijającą się dzięki przenośnym kamerom, które pozwoliły artystkom ominąć zdominowany przez mężczyzn przemysł filmowy. W jednej z najnowszych prac kolekcji – wideo Jury Shusta Nasiona szyszek sosnowych – wykorzystano nagrania wykonane telefonami komórkowymi przez migrantów uwięzionych na granicy polsko-białoruskiej, dokumentujące obecny tam od 2021 roku kryzys humanitarny. Rozwój narzędzi pozwalających na filmową rejestrację rzeczywistości nie tylko przynosi nowe, zapośredniczone przez technologię sposoby widzenia i wyrażania, lecz także poszerza zasób obrazów kultury wizualnej o perspektywy dotąd marginalizowane. 

Sposoby widzenia to wystawa kolekcji muzealnej, a jednocześnie próba opowiedzenia o tym, jak sztuka oddaje różnorodne postrzeganie rzeczywistości. To projekt świadomy własnych ograniczeń, a w pewnym sensie nawet z założenia niemożliwy. W samą praktykę instytucji, opartą na wyborze, selekcji i przechowywaniu, wpisana jest podwójna logika kształtowania pola widzenia i jego granic. Muzeum stanowi z definicji przestrzeń eksponowania, czyli wystawiania na widok, ale powstawania nowych mediów artystycznych – możjest równocześnie miejscem, w którym zapadają decyzje o tym, co pozostaje niewidoczne. Misja prezentowania różnorodnych perspektyw musi więc z założenia pozostać niepełna, ponieważ każda prezentacja oznacza również pominięcie. W najbardziej dosłownym sensie chodzi o obiekty z przepastnej kolekcji, które tym razem nie zostały pokazane. W znaczeniu szerszym – o postawy, tożsamości i punkty widzenia, które w zbiorach nie są reprezentowane ze względu na uwarunkowania geograficzne, historyczne, a ostatecznie także ludzkie decyzje stojące za każdą kolekcją.