Gambit orangutana

W czasie głośnego turnieju szachowego w Nowym Jorku w 1924 roku polski szachista Ksawery Tartakower zagrał przeciwko Gézie Maróczyemu nieoczywiste otwarcie, przesuwając piona z pola b2 na b4. Na pytanie, dlaczego wybrał właśnie taki ruch, odpowiedział, że był on rezultatem konsultacji z orangutanem, przed którego klatką spędził kilkadziesiąt minut podczas przedpołudniowej wycieczki do słynnego zoo na Bronksie. Odtąd nazywał je właśnie „debiutem orangutana”.

Szachy to gra, którą inspiruje życie – i która bywa inspiracją. Dla laików pozostają intrygujące i tajemnicze, dla graczy – są ich światem. Kasper Bajon pisze przede wszystkim o złotej epoce polskich szachów, wielkim Akiwie Rubinsteinie, Karolu Irzykowskim, Janie Karskim i Józefie Piłsudskim, o polskich mistrzyniach z okresu międzywojnia oraz o szachach w getcie. Pisze także o Vladimirze Nabokovie, Walterze Benjaminie i Ludwigu Wittgensteinie. Poruszając się ruchem skoczka, odnajduje szachowe tropy w sztuce oraz życiu, własnym i wielkich tego świata.

W końcu książka nie o tym, dlaczego goniec w dwudziestym ruchu, tylko o ludziach, którzy zaplątali się w uniwersum szachów, czasem z fatalnymi skutkami. Bajon ożywia dla nas dawne turnieje, kluby szachowe przedwojennej Łodzi i obozowe partie rozgrywane w Buchenwaldzie. Snuje hipnotyzującą gawędę o Rubinsteinie, Tartakowerze, Gerleckiej i wielu innych, świetnie udokumentowaną, erudycyjną i przede wszystkim niebywale wciągającą.
Łukasz Lamża