Wojna w Hiszpanii

Szmuel Lejb Sznajderman, klasyk literatury jidysz, dziennikarz, eseista, reporter, jako korespondent gazet „Hajnt” i „Nasz Przegląd” wyruszył do Hiszpanii, by relacjonować przebieg wojny domowej.

Sznajderman podróżował po wschodniej części kraju, pozostającej pod kontrolą republikanów. Zależało mu na pokazaniu entuzjazmu dla socjalistycznej rewolucji wymierzonej przeciwko dyktaturze generała Franco. Pokazał jednak również strach i zmęczenie. Rozmawiał z bojownikami, politykami, a także z rolnikami, pracownikami fizycznymi, właścicielami winnic. Ważny fragment książki to relacja z klasztoru Montserrat nieopodal Barcelony, gdzie autor poszukiwał starych żydowskich manuskryptów.

Sznajderman zyskał miano pierwszego żydowskiego korespondenta wojennego, ale niniejsza książka to przede wszystkim opowieść o tyłach frontu i zwykłych ludziach, którzy w ogarniętym krwawą wojną domową kraju usiłują prowadzić normalne życie.

Reportaże, które wydano w jidysz już w 1938 roku, po raz pierwszy ukazują się w polskim tłumaczeniu. Uzupełniają je zdjęcia autorstwa Dawida Szymina (później znanego jako David Seymour), towarzysza w podróży i przyjaciela Sznajdermana, które dołączono także do wydania z 1938 roku.

„Ale wojna dopiero się zaczęła” – tak kończy swój reportaż Sznajderman. I jego słowa z perspektywy historii XX wieku brzmią jak złowroga przepowiednia. Nie tylko zresztą zakończenie wydaje się w pewnym sensie prorocze, ale też wiele przytoczonych przez autora wypowiedzi, rozpoznań i ocen ówczesnej sytuacji politycznej wywołuje (mówiąc po Freudowsku) nieswoje/niesamowite wrażenie. We wprowadzeniu do wydania jidyszowego Szlojme Szejnberg stwierdza, że książka ta została napisana z optymistyczną wiarą w człowieka i jego zwycięstwo nad ciemnymi siłami; z przekonaniem, że trudności, z jakimi się mierzymy, wzmacniają nas i utwierdzają nasze człowieczeństwo. W dzisiejszej lekturze, sceptycznej wobec tej utopijnej perspektywy, mocniej wybrzmiewają jednak niepokój i lęk oczekiwania.
Karolina Koprowska, fragment wstępu


Szmuel Lejb Sznajderman (1906–1996) – reporter, dziennikarz, tłumacz i poeta piszący w jidysz. Jako reporter zadebiutował w „Literarisze Bleter”. Od 1934 roku pracował jako korespondent polskiej prasy żydowskiej w Paryżu. Latem 1936 roku wrócił do Polski, aby przeprowadzić relację z procesu dotyczącego pogromu w Przytyku. Po wybuchu wojny domowej w Hiszpanii wyjechał tam, by relacjonować działania zbrojne. Wyjazd przyniósł mu rozpoznawalność i miano „pierwszego żydowskiego reportera wojennego”. W latach 1938–1939 przebywał w RPA, skąd także pisał do żydowskich gazet. Podczas II wojny światowej wraz z rodziną udał się do Nowego Jorku, gdzie związał się z jidyszową inteligencją. Po Zagładzie jako jeden z pierwszych żydowskich pisarzy przyjechał do Polski, a swoje wrażenia zawarł w zbiorze reportaży Cwiszn szrek un hofenenung (a rajze iber najem Pojln) wydanych w 1947 roku. Po wojnie wydał również The Warsaw Heresy, będącą relacją z życia w Polsce w ciągu trzech lat po Październiku 1956. Był także scenarzystą wyprodukowanego w 1966 roku filmu The Last Chapter o społeczności żydowskiej w Polsce przed Zagładą. W latach 1975–1978 sprawował funkcję przewodniczącego Yiddish PEN Center w Stanach Zjednoczonych. W 1994 przeniósł się do Izraela, gdzie zmarł.