Wykłady z historii filozofii starożytnej

Często mówi się o bezinteresowności tego, co teoretyczne, i interesowności czy braku bezinteresowności po stronie tego, co praktyczne. Pogląd taki reprezentują nie tylko współcześni interpretatorzy myśli starożytnej, ale i sami starożytni. Można go znaleźć np. u Arystotelesa. Podstawą takiego wartościowania jest swego rodzaju pewnik, że cel jest wartością wyższą od tego, co do celu prowadzi. „Celem wiedzy teoretycznej jest prawda, praktycznej działanie”, mówi Arystoteles w drugiej księdze Metafizyki. Ale cóż to znaczy, że prawda jest celem „teorii”? Teoria jest autoteliczna: prawda mieści się wewnątrz niej. Tymczasem celem wiedzy praktycznej jest coś innego niż ona: dzieło nie pozostaje w obrębie umysłu, w którym jest wiedza praktyczna, lecz znajduje się na zewnątrz umysłu. Ta autoteliczność wiedzy teoretycznej decyduje o jej wyższości. Ten system wartości nie zdezaktualizował się do dziś.

Nawiązując do kategorii zawartych w słynnym aforyzmie Marksa o tym, że „filozofowie dotychczas poznawali świat, chodzi jednak o to, by go zmienić”, wypadałoby powiedzieć, że filozofowie starożytni chcieli wprawdzie świat poznać i w rzeczy samej nie dominowała w nich chęć zmienienia świata, ale może najbardziej charakterystyczne było dla nich to, że chcieli za pomocą filozofii zmienić nie tyle świat, ile człowieka, zmienić go mianowicie w takim sensie, iżby mu ułatwić wytrzymanie, zniesienie czy wręcz zaakceptowanie świata i tą drogą zapewnić mu szczęśliwość, którą uważali za cel człowieka i cel samej filozofii.

Spis treści
Od Autora
Uwagi wstępne
Wykaz skrótów
I Filozofia przedsokratejska
I 1. Pierwsi filozofowie jońscy: Tales, Anaksymander, Anaksymenes
I 1. 1. Tales
I 1. 2. Anaksymander
Ι 1. 3. Anaksymenes
I 2. Pitagorejczycy
I 3. Ksenofanes z Kolofonu
I 4. Heraklit z Efezu
I 5. Parmenides, Zenon z Elei, Melissos
I 6. Empedokles, Anaksagoras, Diogenes z Apolonii
Ι 6. 1. Empedokles
I 6. 2. Anaksagoras z Kladzomenoi
Ι 6. 3. Diogenes z Apolonii
I 7. Leukippos i Demokryt
II Sofiści, Sokrates, sokratycy
II 1. Sofiści
II 1. 1. Sofistyka: sens nazwy
II 1. 2. Protagoras z Abdery
II 1. 3. Gorgiasz z Leontinoi
II 1. 4. Prodikos z Keos
II 1. 5. Hippiasz z Elidy
II 1. 6. Trazymach z Chalcedonu
II 1. 7. Kalikles
II 1. 8. Antyfont z Ramnus
II 1. 9. Kritiasz
II 2. Sokrates
II 3. Sokratycy („mniejsi”)
III Platon
IV Arystoteles
V Szkoły hellenistyczne
V 1. Sceptycyzm
V 2. Stoicyzm
V 3. Epikureizm
VI Neoplatonizm
Uwagi końcowe. Filozofia a chrześcijaństwo starożytne
Appendix 1. Najważniejsze teksty źródłowe wykorzystane w książce
Bibliografia
Appendix 2. Słownik terminów i pojęć
Indeks wybranych terminów i pojęć