Pasi koniki upiórkowane

Zbiór tekstów Małgorzaty Nowakowskiej-Karczewskiej o wdzięcznym i zagadkowym tytule, którego znaczenie wyjaśnia sama Autorka, Pasi koniki upiórkowane, przywodzi skojarzenie z sylwą (silva rerum, łac. las rzeczy), popularną w Polsce zwłaszcza w XVII w. Źródłem nazwy jest tytuł zbioru Silvae rzymskiego poety Stacjusza, żyjącego w I w. Główną cechą sylwy jest różnorodność formalna i tematyczna zgromadzonych w niej cytatów, brak sztywnych reguł w ich doborze, dzięki czemu możliwości repertuarowe stają się wręcz nieograniczone. Barokowe zbiory poetyckie, nazywane ogrodami czy też wirydarzami, charakteryzowały się taką właśnie różnorodnością i zawierały opisy subiektywnych obserwacji i refleksji, specyficzne dla dziennika, drobne utwory prozatorskie, poetyckie, scenki dramatyczne i inne zapiski, nierzadko także łacińskie.

Podobnie dzieje się w tekstach Małgorzaty Nowakowskiej-Karczewskiej, w których spotykają się tematycznie dobrane cytaty z literatury polskiej i obcej, połączone komentarzem, będącym nie tylko słowem wiążącym, ale zawierającym liczne dopowiedzenia, ciekawostki a to z dziedziny astrologii, a to biograficzne, nierzadko ujawniające tajemnice alkowy. Wszystko to połączone w zgrabną całość, w której każde zdanie łączy się z następnym i z niego wynika oraz opatrzone puentą, niekoniecznie podaną wprost, ale zawsze czytelną.

Tematyka rozważań jest uniwersalna i dotyczy odwiecznie ludzkich spraw, zajęć, aktywności – od narodzin aż po śmierć. Nie ma tu mniej lub bardziej uprzywilejowanych problemów, wszystko, jak się okazuje, może stanowić temat dla literatury: jedzenie, a więc także przygotowywanie potraw oraz skutki przejedzenia, picie – aż po nadużywanie alkoholu, sen, czyli również marzenia senne, strach, straszenie, zabawy, podróże, ale i choroby, żałoba oraz różne, nie zawsze właściwe, zachowania. Jednym słowem: od spraw przyziemnych aż po wzniosłe, bo związane z gwiazdami i księżycem. Wszystkie teksty łączy to, że służą one ukazaniu ludzkiej natury i prowadzą do wniosku, że na przestrzeni lat, pomimo ogromnego postępu technicznego, my, ludzie, niewiele się zmieniliśmy, że „wszystko już było” – pomijając szczegóły. Autorka zresztą dość często zaczyna tekst lub akapit od stwierdzenia, że ludzie od dawna o czymś marzyli, czegoś pragnęli, mierzyli się z jakimś nieszczęściem etc. – i taką przyjmuje perspektywę swoich rozważań.

Erudycja, oczytanie, pozwalające na swobodne operowanie literacką materią, także tą mniej znaną, dociekliwość, pozwalająca w obszernych utworach znaleźć potrzebny dla zilustrowania analizowanego zagadnienia fragment, bogactwo kontekstów pozaliterackich – to cechy warsztatu Małgorzaty Nowakowskiej-Karczewskiej. Do tego dodać należy lekkość stylu, sygnalizowaną w tytule zbioru. Wszystko to sprawia, że książkę czyta się z przyjemnością, na co wpływ ma zarówno sposób prowadzenia narracji, jak i dobór materiału ilustracyjnego, pozwalającego na powtórkę z lektur obowiązkowych.

Imponująca jest także znajomość ludzkich charakterów. Autorka nie ulega pokusie jednostronnego przedstawienia zagadnień, ukazując je z różnych punktów widzenia; podobnie prezentuje sylwetki bohaterów, których postępowanie niejednokrotnie wyjaśnia determinującym wpływem różnych czynników, w tym układem gwiazd i planet, indywidualną przeszłością, przyczynami natury psychologicznej. W ten sposób potępione zostają wady, nie zaś sam człowiek. To na wskroś humanistyczne podejście, pełne zrozumienia dla ludzkich przywar i słabości.

Teksty zostały opublikowane na łamach Częstochowskiego Magazynu Literackiego „Galeria” w latach 2016-2020 w autorskiej rubryce zatytułowanej „Z notatnika Małgorzaty N-K”, dołączone do nich opowiadanie kryminalne, pochodzące z wcześniejszego okresu, stanowi swoistą premię dla czytelników. Wydanie tekstów (uzupełnionych i poprawionych) w formie książkowej wprowadza nową jakość, wynikającą z połączenia w całość wszystkich wątków i wieloaspektowego ukazania ludzkiej kondycji na przestrzeni wieków. Podejmując tematy aktualne, Autorka stawia przed nami lustro, w którym się odbijamy. Nie jest ono krzywym zwierciadłem ani też czarodziejskim lustereczkiem potwierdzającym urodę przeglądających się w nim. Nie jest to także lustro pęknięte ani takie, które pozwoli przejść na drugą stronę rzeczywistości. Lustro Małgorzaty Nowakowskiej-Karczewskiej pozwala czytelnikom wejrzeć w głąb siebie.

Barbara Strzelbicka

„LUSTRO Małgorzaty N-K”