Sposoby widzenia

John Berger (1926–2017), brytyjski powieściopisarz, malarz, a przede wszystkim krytyk artystyczny, zasłynął rozważaniami nad obrazem zebranymi w niniejszym tomie (1972) i powieścią G (1972, Nagroda Bookera). Interesowały go relacje między jednostką a społeczeństwem i między kulturą a polityką. Wnikliwe, pełne społecznego zaangażowania i prowokacyjne pisarstwo uczyniło go jednym z najbardziej wpływowych intelektualistów ostatniego półwiecza. Sposoby widzenia to bardzo znana w świecie anglosaskim książka. Korzystano z niej m.in. podczas zajęć wprowadzających do historii sztuki na amerykańskich uniwersytetach. Spisana na podstawie czterech półgodzinnych programów telewizyjnych, bogato ilustrowana (ponad dwieście reprodukcji), praca ta jest niejako elementarzem współczesnych metod „patrzenia” na szeroko pojętą kulturę wizualną – od sztuki wielkich mistrzów po współczesną reklamę. Zawiera siedem esejów, które można czytać w dowolnym porządku. W czterech z nich autor używa słów i obrazów, w trzech tylko obrazów. Główna jego teza głosi, że widzenie wprawdzie opiera się na założeniach, jakie przyjmujemy, ale poprzedza słowa i pozwala definiować nasze doświadczenia tam, gdzie słowa byłyby nieadekwatne. Mimo to w dobie umasowienia dostępu do kultury wyrwana z historycznego kontekstu sztuka utraciła autorytet i zmienił się jej status. Masy, którym została udostępniona, nie są zainteresowane powtarzaniem doświadczeń z nią, które wcześniej były udziałem elit. Dziedzictwo artystyczne stało się zasobem rekwizytów do komercyjnego wykorzystania. Dzięki analizom aktu w malarstwie książka inspirowała feminizm („męski widz” wobec nagości), nowatorskie były też wnikliwe analizy relacji między malarstwem a reklamą. Dziś racjonalność kultury, uważał Berger, zastąpiła konsumpcja.