Mińskie Getto. Świadectwo oporu

To była jedna z najważniejszych książek mojego życia. Nie dlatego, że ma jakieś szczególne walory literackie – chociaż jest dobrze napisana. Jest dokumentem, świadectwem czasów Zagłady. Jest również świadectwem dzielności, bohaterstwa zbiorowego i bohaterstwa konkretnych ludzi, które mój ojciec pieczołowicie wydobywał z własnej i innych pamięci.

Była dla mnie ważna, bo dotyczy mojego ojca, który nie lubił mówić o swoich zasługach. W podziemiu mińskim nadano mu zresztą pseudonim „Skromny”. Unikał rzucania światła na siebie, swoją biografię, myśli i dokonania. To ze świadectw innych dowiadujemy się, że był w rzeczywistości inicjatorem i przywódcą ruchu oporu w getcie – on sam podkreśla raczej istnienie grupy kierowniczej, do której należał. […]

Istniał jednak inny, ważniejszy i bolesny powód mojego przywiązania do tej książki już od pierwszej lektury, gdy miałem kilkanaście lat. Jako dziecko i podrostek żyłem w atmosferze silnego antysemityzmu, wrogości i pogardy dla Żydów. Pogarda żywiła się starymi uprzedzeniami i stereotypami. Do tego doszedł szczególny obraz wojny i żydowskiego losu. Z dzieciństwa pamiętam obelgi: „Bohater spalonego getta”, „Poszedł Jojne na wojnę”, „Co to jest bojówka żydowska? Stoi grupa Żydów i się boi”. Przeciwieństwo obrazu heroicznych Polaków. […] Książka ojca pozwalała mi się bronić, bronić własnej samooceny, oceny moich najbliższych i ogólnie Żydów przed degradującym obrazem żydowskiej bezsilności, braku woli walki, wręcz żydowskiego tchórzostwa.

Fragment wstępu Aleksandra Smolara

Hersz Smolar (ur. 1905 w Zambrowie, zm. 1993 w Tel Awiwie) – polski polityk komunistyczny, dziennikarz i działacz społeczny. Utworzył w Zambrowie lewicującą grupę młodzieży syjonistycznej, przez co w czasie wojny polsko-bolszewickiej został członkiem miejscowego komitetu rewolucyjnego. Lata 1921–1928 spędził w Kijowie, gdzie pracował w fabryce obuwia i był sekretarzem gazety „Młodzież Robotnicza” oraz redaktorem „Młodej Gwardii” w Charkowie. Studiował na Uniwersytecie Zachodu im. Juliana Marchlewskiego w Moskwie. Po powrocie do Polski nadal był czynny w komunistycznym podziemiu, został dwukrotnie aresztowany i skazany na cztery lata więzienia. Od 1941 brał udział w antynazistowskim ruchu oporu w Białymstoku. W 1948 r. został członkiem PZPR, a w latach 1950–1962 stał na czele Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. W 1968 r. w wyniku kampanii antysemickiej został usunięty z partii i objęto go zakazem wyjazdów zagranicznych. Dwukrotnie odrzucano jego prośbę o zgodę na wyjazd do Izraela. W 1970 wyjechał przez Paryż do Izraela, gdzie pracował w Bibliotece Narodowej w Jerozolimie oraz na Uniwersytecie Telawiwskim.