Trzeba ginąć. Stąd się nie wychodzi

Monografia Marka Pasturczaka i Jerzego Lelwica o walkach 18 pułku ułanów w dniu 1 września 1939 roku ustanawia nowy wzór pracowań naukowych i popularnonaukowych o wojnie obronnej Polski w 1939 roku.
Marek Pasturczak od kilkudziesięciu lat zbierał materiały do opisania wydarzeń, które rozegrały się 1 września 1939 roku w rejonie Chojnic. Później zrozumiał, że wydarzenia pierwszego dnia wojny powiązane są z jakąś straszliwą tajemnicą, której nie chciał mu ujawnić nawet ojciec. Kilka lat temu do weryfikacji i systematyzacji materiałów, relacji i dokumentów włączył się emerytowany oficer WP Jerzy Lelwic.
Autorzy nie kierowali się żadnymi, z góry przyjętymi założeniami ideologicznymi ani politycznymi. Chcieli poznać i ujawnić prawdę, jakakolwiek by ona była.
Dlatego – po pierwsze – M. Pasturczak przez wiele lat przeprowadził setki rozmów z oficerami, podoficerami i zwykłymi ułanami, którzy mniej lub bardziej szczegółowo przekazywali mu to, co zapamiętali z pierwszego dnia wojny. Był on traktowany przez weteranów jako swój człowiek, ponieważ jego ojciec, kpt. J. Pasturczak, był ich towarzyszem broni, dowodząc 2 baterią 11 dywizjonu artylerii konnej. Ta bateria przez cały dzień 1 września skutecznie wspierała ogniem szwadrony 18 pułku ułanów. Wiele informacji, jakie podczas tych rozmów uzyskał autor, nigdy nie zostało spisanych i opublikowanych w meldunkach, wspomnieniach czy opracowaniach historycznych. Zawodowi historycy z zasady nie przeprowadzali wywiadów z żołnierzami 18 pułku ułanów, a jeśli nawet z pojedynczymi osobami rozmawiali, to jako osoby dla nich obce uzyskiwali informacje już wcześniej publikowane.
Po drugie obaj autorzy wielokrotnie przebywali w miejscach walk i potyczek 18 pułku ułanów, poznając topografię terenu i porównując ją z mapami z 1939 roku. W szczególności porównywali zmiany w szacie roślinnej oraz układ rowów melioracyjnych, co miało fundamentalne znaczenie dla odtworzenia i zrozumienia przebiegu szarży pod Krojantami. Tego nie zrobili inni historycy zajmujący się opisem walk Grupy Operacyjnej "Czersk" i Armii "Pomorze" we wrześniu 1939 roku.
Po trzecie M. Pasturczak w latach 1995-2010 wielokrotnie spotykał się z byłymi żołnierzami 76 pułku piechoty zmotoryzownej Wehrmachtu, którzy przyjeżdżali do Polski. Otrzymał od nich wiele cennych materiałów dokumentalnych, zdjęć, informacji i opinii, których nigdy nie mieli polscy zawodowi historycy zajmujący się badaniem walk na Pomorzu w pierwszych dniach września 1939 roku. Im nawet do głowy nie przyszło poszukiwanie kontaktów z byłymi żołnierzami Wehrmachtu.