Mówić we własnym imieniu

Joanna Nalewajko-Kulikov (1976) - adiunkt w Zakładzie Historii Idei i Dziejów Inteligencji XIX-XX wieku IH PAN, współpracuje też z Żydowskim Instytutem Historycznym im. E. Ringelbluma i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Zajmuje się dziejami Żydów wschodnioeuropejskich w XIX i XX w., stosunkami polsko-żydowskimi i historią kultury jidysz. Autorka monografii Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy (2004) i Obywatel Jidyszlandu. Rzecz o żydowskich komunistach w Polsce (2009), współredaktorka m.in. Studiów z dziejów trójjęzycznej prasy żydowskiej na ziemiach polskich (2012), edytorka wspomnień Cwi Pryłuckiego w serii „Archiwum Ringelbluma” (2015). Laureatka Nagrody im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej (2010). Obecnie pracuje nad nową edycją Kroniki getta warszawskiego Emanuela Ringelbluma.

Mówiąc i pisząc dzisiaj o rozkwicie prasy żydowskiej w II Rzeczypospolitej, zapomina się, że w dużej mierze odpowiedzialna była za to działalność litwaków - migrantów ze strefy osiedlenia i z głębi Rosji, którzy na początku XX w. przynieśli do Królestwa Polskiego ideę narodu żydowskiego jako wspólnoty politycznej mającej obowiązki, ale i prawa. Wspólnota ta była konstruowana na lamach i za pomocą prasy codziennej w języku jidysz, budząc zaniepokojenie polskiej opinii publicznej i środowisk asymilatorskich, które widziały w niej narzędzie rusyfikacji Żydów polskich. Fakt. ze większość czytelników sięgała po gazetę w jidysz dlatego, że nic umiała czytać po rosyjsku ani po polsku, nie miał większego znaczenia dla logiki tej wizji. Len żydowsko-rosyjsko-polski „trójkąt bermudzki”, w którym przepadały wszystkie rozsądne argumenty, stanowi nieodłączny element historii prasy jidyszowej na ziemiach polskich, podobnie jak proces stopniowego przekształcania się litwaków w Żydów polskich.

Książka wypełnia lukę w dotychczasowej historiografii Żydów wschodnioeuropejskich, opisując powstanie prasy codziennej w języku jidysz jako zjawiska społecznego z pogranicza kultury masowej, historii idei i kultury politycznej. Na szeroko zarysowanym tle historii wielojęzycznej prasy żydowskiej w Cesarstwie Rosyjskim w XIX w. pokazano przełomową rolę rewolucji 1905 r. i warszawskiego dziennika „Hajnt” oraz wpływ tzw. litwaków na rozwój nowoczesnej tożsamości narodowej Żydów polskich.