Moja historia eseju

W XX wieku esej przestał być marginesem literatury, mało ważnym drobiazgiem uprawianym przez poetów i powieściopisarzy. Stał się dziełem sztuki, którym wcześniej bywał raczej rzadko - jedynie wówczas, gdy po formę tę sięgali najwięksi, tacy jak Montaigne czy Hazlitt. Dziś jest zapewne najważniejszym obok powieści gatunkiem literackim. Opowiadając o świecie, kulturze, historii, polityce, podróżach i obyczajach, eseiści mówią zawsze o sobie. To oni są w gruncie rzeczy bohaterami książek poświęconych obrazom, pejzażom, kompozycjom i wrażeniom z lektury. Jakkolwiek eseiści wybierają najczęściej tematy uniwersalne, możemy bez trudu wyróżnić narodowe odmiany pisarstwa eseistycznego. Esej angielski, francuski, włoski, czeski, niemiecki czy serbski posiadają pewien specyficzny charakter, niepowtarzalny i oryginalny. Bez wątpienia istnieje również polska szkoła eseju, której patronuje Jerzy Stempowski. Jego kontynuatorami są między innymi Bolesław Miciński, Gustaw Herling-Grudziński, Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert. A poprzednikami - klasycy polskiej poezji i prozy, Cypriana Norwida nie wyłączając. Jak pisać historię polskiego eseju? Może - zapełniając kolejne tomy monumentalnej syntezy, opatrzonej przypisami, indeksami, bibliografią? A może raczej - jak uczynił to Jan Tomkowski - pisząc eseistyczne sylwetki składające się na MOJĄ HISTORIĘ ESEJU?